Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το Φανταστικό Θέατρο την άνοιξη του 2020 ανέθεσε σε τέσσερις συγγραφείς, και συγκεκριμένα τις Νάσια Διονυσίου και Αυγή Λίλλη και τους Αντώνη Γεωργίου και Χαράλαμπου Γιάννου να εμπνευστούν από έναν αρχαίο μύθο για να μιλήσουν για το σήμερα. Ο μύθος που επέλεξε η Μαγδαλένα Ζήρα προέρχεται από τις «Μεταμορφώσεις» και είναι αυτή του Φιλήμωνα και της Βαυκίδας.
Γιατί επιλέχθηκε αυτή η ιστορία, τι έχουν να κάνουν με το θέατρο τέσσερις συγγραφείς; Αυτό που ζητήθηκε από τους συγγραφείς είναι μιλήσουν για το συλλογικό τραύμα που έφερε στις ανθρώπινες σχέσεις η πανδημία. Οι ιστορίες των συγγραφέων θα παρασταθούν συνυφασμένα σε μία σύνθεση που εξερευνά τις αμέτρητες αποχρώσεις της ανθρώπινης ζωής και συμπεριφοράς, ενώ ακόμα τα πράγματα είναι δύσκολα και αβέβαια για τις ζωντανές παραστατικές τέχνες.
Έτσι, όσον αφορά τη φόρμα, η «Πλημμύρα» είναι μια σύμπραξη που αντικατοπτρίζει την πολυφωνία της δραματουργίας και έτσι συνεργάζεται με την Έλενα Αλωνεύτη στην κινηματογραφική σκηνοθεσία και video art, τον Αντώνη Αντωνίου στα ηχοτοπία, την Έλενα Κατσούρη στη σκηνογραφία, τον Ιάκωβο Χαραλάμπους στη διεύθυνση φωτογραφίας και την Καρολίνα Σπύρου στο σχεδιασμό φωτισμού. Συμμετέχουν οι ηθοποιοί: Βάρσια Αδάμου, Νέδη Αντωνιάδη, Διομήδης Κουφτερός, Μάριος Κωνσταντίνου, Ντίνος Λύρας, Ελένη Μολέσκη, Έρικα Μπεγέτη.
Αλλά ας δούμε τι απάντησαν οι τέσσερις συγγραφείς και η Μαγδαλένα Ζήρα για την «Πλημμύρα» στις λίγες ερωτήσεις που τους θέσαμε.
–Μαγδαλένα, πώς προέκυψε η ιδέα;
–Την άνοιξη του 2020 με τις παραστατικές τέχνες σε μια άνευ προηγουμένου υπαρξιακή κρίση δύο πράγματα με απασχολούσαν: πρώτον, το ότι πρέπει πάση θυσία να συνεχίσουμε να έχουμε φωνή, να λέμε ιστορίες, αντιδρώντας μάλιστα σε αυτά που βλέπαμε γύρω μας άμεσα, πηγαία, προσωπικά—άρα ίσως χρειάζονταν να γεννηθούν καινούργιες ιστορίες. Και δεύτερον, το ότι έπρεπε να βρούμε νέους τρόπους για να φτάσουν οι ιστορίες μας στο κοινό. Φυσικά η ζωντανή παράσταση είναι ένα σπουδαίο μέσο με ανυπέρβλητη δύναμη, αλλά από τη στιγμή που δεν μπορούμε να μοιραστούμε τις ιστορίες μας με αυτό τον τρόπο, έπρεπε να βρεθούν νέα μέσα. Αυτή η περίοδος ήταν η τέλεια αφορμή για πειραματισμό και για επανεξέταση του τι μπορούμε να κάνουμε μέσα από την τέχνη. Έτσι οδηγήθηκα σε αυτή την ιδέα. Η πιθανότητα ματαίωσης της ζωντανής παράστασης ήταν από την αρχή συνυφασμένη με τη δομή αυτού του project, με τον τρόπο δουλειάς, με την αισθητική και με τους στόχους του. Και αυτή τη ματαίωση τη βίωσα με τον χειρότερο τρόπο σε μια άλλη δουλειά μου, το φθινόπωρο στο φεστιβάλ Κύπρια, έτσι την είχα έντονα στο μυαλό μου σαν μια πιθανή παράμετρο όταν άρχισα τις πρόβες για την ΠΛΗΜΜΥΡΑ. Ακόμα και σήμερα δεν ξέρω αν θα γίνει η ζωντανή παράσταση—κανείς μας δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τίποτα. Έτσι ρωτάμε κάθε μέρα την ερώτηση: τι μένει από τη δουλειά αν το έργο δεν συναντήσει ζωντανά το κοινό;
–Γιατί επέλεξες τον Οβίδιο και τις «Μεταμορφώσεις» του, καταλήγοντας στον Φιλήμωνα και τη Βαυκίδα;
–Συχνά επιστρέφω στον μύθο και ιδιαίτερα στην κλασική περίοδο, όταν ψάχνω απαντήσεις σε δύσκολα ερωτήματα. Ο Οβίδιος είναι από τους αγαπημένους μου ποιητές. Παλιά είχα σκηνοθετήσει μια δική μου διασκευή από τις Μεταμορφώσεις στην Πειραματική Σκηνή του ΘΟΚ. Η ιστορία του Φιλήμωνα και της Βαυκίδας ήταν μια από 6 ιστορίες που είχα δραματοποιήσει τότε, το 2009. Επέστρεψα σ’ αυτήν γιατί μιλάει για τη φροντίδα προς τον συνάνθρωπο, για τα ηλικιωμένα άτομα, για την επιθυμία να μην μας χωρίσει ο θάνατος από τους αγαπημένους μας, για τη φιλοξενία προς αυτούς που έχουν ανάγκη, γιατί χωρίς όρους καλοσύνη και γενναιοδωρία. Είναι πολύ εύκολο να βρεις τους παραλληλισμούς με το σήμερα, με τα νοσοκομεία και τους οίκους ευγηρίας γεμάτα ανθρώπους που πεθαίνουν μόνοι τους. Επίσης για μένα αυτός ο μύθος έχει και μια οικολογική διάσταση. Η μεταμόρφωση σε δέντρα, η πλημμύρα που σκεπάζει την πόλη, όλα αυτά δημιουργούν, σε επίπεδο τουλάχιστον εικονοποιίας ή με συνειρμικό τρόπο, μια παράλληλη αφήγηση που φέρνει στο νου την κλιματική κρίση με την οποία η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη. Σκέφτηκα αμέσως πως αυτός ο μύθος θα ήταν η τέλεια αφετηρία για σύγχρονους συγγραφείς που θα έγραφαν για την παρούσα στιγμή—άλλωστε η σύγχρονες διασκευές κλασικών κειμένων είναι ένα τομέας που με απασχολεί αρκετά τα τελευταία χρόνια.
–Πιστεύεις ότι πραγματικά η κοινωνία τραυματίστηκε από την πανδημία; Μπορούν τα τραύματα να επουλωθούν;
–Πιστεύω πως ναι. Θα μας αφήσει αναπηρίες αυτή η κατάσταση. Η αξιοθαύμαστη ανθρώπινη προσαρμοστικότητα λειτουργεί και θετικά και αρνητικά. Το μεγαλύτερο πλήγμα που φοβάμαι είναι αυτό που δέχεται η δημοκρατία αυτή τη στιγμή, καθώς και οι δεσμοί που μας ενώνουν με τους άλλους ανθρώπους. Ένας τρόπος για να επουλωθούν τα τραύματα είναι το θέατρο και η τέχνη γενικότερα.
–Ποιο είναι το ερώτημα που τίθεται από την ιστορία του Φιλήμωνα και της Βαυκίδας;
– ΝΑΣΙΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ: Πόσες φορές έχει τελειώσει ο κόσμος; Αυτό ήταν το ερώτημα που εγώ διάβασα. Την ιστορία της καταστροφής μέσω μιας τεράστιας πλημμύρας την έχουμε συναντήσει ήδη στο σουμεριακό έπος του Γκιλγκαμές, στον αρχαιοελληνικό μύθο του Δευκαλίωνα, στον βιβλικό κατακλυσμό του Νώε, στα ιερά ινδουιστικά κείμενα για τον Μανού… Στο δικό μου κείμενο παρουσιάζονται στοιχεία από όλες αυτές τις παραδόσεις και αντανακλώνται επιμέρους ερωτήματα, όπως: Τι είναι αυτό που οδηγεί κάθε φορά στην καταστροφή; Γιατί οι άνθρωποι δεν διαβάζουν τα σημάδια; Γιατί δεν γίνονται σοφότεροι; Μήπως και τώρα είμαστε κοντά σε κάποιο οικουμενικό τέλος; Και τι σημαίνει αυτό για τον κάθε άνθρωπο, που είναι ο ίδιος ένας ολόκληρος, μοναδικός κόσμος;
–ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ: Η ιστορία του Φιλήμωνα και της Βαυκίδας θέτει ερωτήματα που συνεχίζουν να τἰθενται και σήμερα, με την πανδημία ίσως πιο έντονα: ανθρωπιά, αλληλεγγύη, συντροφικότητα, αγάπη, πόσο αναγκαία είναι, πόσο μας λείπουν, πόσο διαρκούν, αν διαρκούν;
–ΑΥΓΗ ΛΙΛΛΗ: Πολλά είναι τα ερωτήματα που θέτει ο συγκεκριμένος μύθος. Προσωπικά με συγκινεί πάρα πολύ το τέλος, όπου το ηλικιωμένο ζευγάρι, καθώς συζητά για την κοινή ζωή του και την ανθρώπινη μοίρα, μετατρέπεται σιγά-σιγά σε δέντρο. Καθώς η μεταμόρφωσή τους γίνεται ταυτόχρονα (οι δύο γίνονται ένα δέντρο), η γυναίκα και ο άντρας προλαβαίνουν να αποχαιρετίσουν ο ένας τον άλλον. Στα μάτια τα δικά μου το ερώτημα είναι: Τι επιλέγουμε να συγκρατήσουμε και τι να θυμόμαστε για πάντα από το κοινό βίωμα, τελικά τι θέλουμε να περισώσουμε στη μνήμη μας;
– ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ:
–Ένα από τα πολλά ερωτήματα που τίθενται, είναι ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να πεθάνει κανείς.
–Δώσατε απάντηση στο ερώτημά σας;
–ΝΑΣΙΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ: Φοβάμαι πως η πανδημία, η κλιματική αλλαγή, οι ροές προσφύγων λόγω των συνεχιζόμενων περιβαλλοντικών καταστροφών, της φτώχειας, της καταπίεσης και των συγκρούσεων αποτελούν προμηνύματα πως το τέλος της εποχής των ανθρώπων, όπως τουλάχιστον την γνωρίζουμε έως τώρα, δεν είναι μακριά. Αυτό που είναι πιο δύσκολο να απαντηθεί είναι με ποιον τρόπο εμείς αντιδρούμε, εάν μπορούμε πράγματι να αντιδράσουμε, ιδίως όταν μέσα σε όλα αυτά οι άνθρωποι βιώνουν ολοένα και περισσότερο τη μοναξιά, την εγκατάλειψη, την απώλεια της εμπιστοσύνης, το στέγνωμα της αγάπης.
–ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ: Ο Φιλήμωνας και η Βαυκίδα φιλοξενούν τους δυο μεταμφιεσμένους θεούς, απαντώντας, έστω μόνο αυτοί, καταφατικά στο ερώτημα αν έχει απομείνει λίγη ανθρωπιά σε ένα κόσμο σκληρότητας. Ο Φιλήμωνας και η Βαυκίδα επιθυμούν ως ανταμοιβή για τη φιλοξενία που πρόσφεραν να μπορέσουν να πεθάνουν μαζί δίνοντας ξανά καταφατική απάντηση στο ερώτημα αν υπάρχει αγάπη και συντροφικότητα που διαρκεί. Αυτά ο μύθος. Στο δικό μου κείμενο η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου φέρνει πιο κοντά έναν πατέρα με έναν γιο, σε μια στιγμή προσωπική και καθημερινή, σε ένα μεταξύ τους διάλογο καθημερινό έως τετριμμένο. Την ίδια ώρα η απουσία είναι έντονα παρούσα με την αγάπη να διαρκεί.
–ΑΥΓΗ ΛΙΛΛΗ: Περίπου. Αυτό στο οποίο καταλήγω εγώ είναι ότι, όσο και αν θέλουμε να περισώσουμε κάτι διά της μνήμης, το «για πάντα» συνιστά τιμή απλώς για ό,τι ζήσαμε και ζούμε, είναι ένας φόρος τιμής στην ίδια την ύπαρξη. Η αναβίωση του βιώματος είναι ανέφικτη και η μνήμη είναι το αντιστάθμισμα αυτού του δεδομένου.
–ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ: Ελπίζω όχι σύντομα.
–Το επιμύθιο ποιο είναι;
–ΝΑΣΙΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ: Δεν ξέρω να πω. Δεν είμαι αισιόδοξη, ούτε ως άτομο ούτε ως συγγραφέας. Οι ήρωές μου παραληρούν, μονολογούν, συζητούν χωρίς να δίνουν ή να περιμένουν απαντήσεις. Πιστεύω πως το επιμύθιο βρίσκεται αλλού, σε κάποιες αντιδράσεις εκτός κειμένου, στον αντίποδα ακριβώς αυτού του κειμένου, κάπου όπου οι άνθρωποι κατορθώνουν να συνομιλήσουν, να συμβαδίσουν, να χαράξουν νέα βήματα, να ανταλλάξουν ευαισθησία και αλληλεγγύη.
––ΑΥΓΗ ΛΙΛΛΗ: Όταν ολοκλήρωσα τη συγγραφή της ιστορίας σκέφτηκα για άλλη μια φορά ότι στη ζωή ερχόμαστε για να ευτυχίσουμε, να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε (και αυτό δεν γίνεται χωρίς κόπο). Και σε αυτό το σημείο είναι που η ιστορία μου, πιστεύω, συναντιέται με τον αρχαίο και διαχρονικό μύθο.
–ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ: Αν λέει κάτι το κείμενο, όχι ως απάντηση, νομίζω δεν δίνουμε απαντήσεις γράφοντας, είναι ότι σε αυτά τα ερωτήματα: υπάρχει ανθρωπιά, αλληλεγγύη, διαρκεί η αγάπη – οι απαντήσεις δίνονται από τον καθένα μας συνεχώς, σε κάθε στιγμή, όχι απέναντι σε θεούς, μεταμφιεσμένους ή μη αλλά σε πλησίον και «ξένους», εκεί στο αδυσώπητο κάθε-μέρα μας.
– ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΙΑΝΝΟΥ: Κάνε το καλύτερο που μπορείς και που ξέρεις;- ίσως να σου βγει και σε καλό
–Πιστεύετε ότι πραγματικά η κοινωνία τραυματίστηκε από την πανδημία; Μπορούν τα τραύματα να επουλωθούν;
–ΝΑΣΙΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ: Η κοινωνία ήταν ήδη τραυματισμένη, διαποτισμένη από διάφορες μορφές τοξικότητας, ατομισμού, φόβου, τρωτότητας. Αυτό, όμως, που νιώθω πως θα μείνει από την πανδημία είναι η εξοικείωσή μας με την απουσία της πιο απλής, ζεστής, ζωογόνας σωματικής επαφής, κάτι που μπορεί εν δυνάμει να πλήξει όχι απλώς τον πυρήνα κάθε ουσιαστικής ανθρώπινης επικοινωνίας και σχέσης, αλλά και τις προϋποθέσεις για συλλογικές δράσεις και διεκδικήσεις.
–ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ: Σε όλο τον κόσμο άνθρωποι συνεχίζουν να αρρωσταίνουν, να πεθαίνουν, τα περιοριστικά μέτρα έχουν συνέπειες στην οικονομία, οδηγούν πολλούς στην απελπισία. Η πανδημία βαθαίνει το χάσμα στις κοινωνίες μας, φέρνει στο προσκήνιο ανισότητες και χρόνια προβλήματα, δείχνει τους περιορισμούς του κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης που ακολουθούμε, πληγώνει τον ψυχικό κόσμο ηλικιωμένων, παιδιών, ευάλωτων, όλων σχεδόν των ανθρώπων, την κοινωνία την ίδια. Σίγουρα θα περάσει η πανδημία, θα επουλωθούν τα τραύματα αλλά θα αφήσει τα σημάδια της αλλού σκληρά, αλλού πιο ήπια. Πάντοτε, ευτυχώς και δυστυχώς, οι επιζώντες μετρούν πληγές και προχωρούν. Η πανδημία, ιδιαίτερα στην αρχή μας υπενθύμισε πόσο εύθραυστοι είμαστε, για μια στιγμή νιώσαμε μέρος του κόσμου όλου, τη στιγμή έστω που φοβηθήκαμε, γρήγορα οι περισσότεροι το ξεχάσαμε.
–ΑΥΓΗ ΛΙΛΛΗ: Οπωσδήποτε, είμαστε υπαρξιακά και κοινωνικά αποπροσανατολισμένοι. Το τραύμα επουλώνεται αλλά αφήνει ουλή, το λέει και η ίδια η λέξη. Το θέμα είναι να μη δέσει λανθασμένα ή να κακοφορμίσει. Είναι πρωτόγνωρες οι συνθήκες όχι μόνο για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά αλλά και για κάθε σύνολο, κάθε κράτος. Από την αρχή της πανδημίας με τρόμαζε περισσότερο η επαναφορά μετά την καταστροφή, και όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, η μετάβαση σε κανονικές συνθήκες -που δεν θα είναι κανονικές όπως τις ξέραμε μέχρι σήμερα- με ανησυχεί ακόμη περισσότερο.
– ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΙΑΝΝΟΥ: Συνήθως, τα θύματα θυμούνται εσαεί ενώ οι υπόλοιποι κάποια στιγμή ξεχνάνε. Με λίγα λόγια, το κοινωνικό τραύμα μπορεί να ξεπεραστεί εφόσον αφορά όλους και κανέναν- το ατομικό ,από την άλλη, ίσως κάποια στιγμή να γιατρευτεί- σε καμία περίπτωση όμως δεν σβήνει.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Συγγραφείς: Αντώνης Γεωργίου, Χαράλαμπος Γιάννου, Νάσια Διονυσίου, Αυγή Λίλλη
Ιδέα / Θεατρική Σκηνοθεσία / Δραματουργική επεξεργασία: Μαγδαλένα Ζήρα
Κινηματογραφική Σκηνοθεσία: Έλενα Αλωνεύτη
Διεύθυνση Φωτογραφίας / Μοντάζ: Ιάκωβος Χαραλάμπους
Επιπλέον Κινηματογράφηση / Μοντάζ: Έλενα Αλωνεύτη
Σκηνικά-κοστούμια: Έλενα Κατσούρη
Σχεδιασμός φωτισμού: Καρολίνα Σπύρου
Σχεδιασμός Ήχου: Αντώνης Αντωνίου
Παραγωγή: Φανταστικό Θέατρο σε συνεργασία με τη ΣΕΖΟΝ Γυναίκες
Πληροφορίες:
Πότε/πού: Πρεμιέρα: 10 Δεκεμβρίου, ώρα 6:30 μ.μ. DriveDrive, Σαπφούς 6, Παλιά Λευκωσία.
Τακτικές παραστάσεις: 11, 12, 15, 16, 17, 18, 19, 20 Δεκεμβρίου, ώρα 6:30 μ.μ. και 13 Δεκεμβρίου, ώρα 7 μ.μ.
Τηλέφωνα κρατήσεων: 99602428, 97626798
Facebook: ΠΛΗΜΜΥΡΑ | @FantasticoTheatro
Η θεατρική παράσταση «Πλημμύρα» αποτελεί μια συνεργασία ανάμεσα στο Φανταστικό Θέατρο και την πλατφόρμα ΣΕΖΟΝ Γυναίκες.
