Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η έννοια του χώρου και η απομόνωση, η ανάγκη εξωτερίκευσης των ενδότερων συναισθημάτων του καλλιτέχνη, η έλλειψη κοινού, άραγε σημαίνει «ένδεια»; Ρωτήσαμε δέκα χορευτές/περφόρμερ και χορογράφους να μας απαντήσουν σε μία απλή ερώτηση, που όμως παίρνει. Οι Παναγιώτης Τοφή, Έλενα Χριστοδουλίδου, Φώτης Νικολάου, Ανδρομάχη Δημητριάδου Lindahl, Αλέξης Βασιλείου, Λία Χαράκη, Χλόη Μελίδου, Έλενα Αντωνίου, Εύη Δημητρίου και Αριάννα Οικονόμου διά των λόγων τους κινούν τη σκέψη μας.
Ερώτημα:
«Τι σημαίνει για τον χορευτή να περιορίζεται στον προσωπικό του χώρο; Η πανδημία μπορεί να επηρεάσει δημιουργικά την τέχνη του χορού;», αυτό είναι το ερώτημα που τους θέσαμε.
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΟΦΗ
Το γεγονός ότι οι χορευτές έχουμε περιοριστεί στον προσωπικό μας χώρο αποτελεί ένα σοβαρό πλήγμα, μας έχει κρατήσει μακριά από πρόβες, παραστάσεις, εργαστήρια και διδασκαλίες. Βρισκόμαστε πια σε οικιακούς χώρους που αποτελούν τα μικρά προσωπικά μας στούντιο. Είναι όμως παράλληλα μια ιδιαίτερη πρόκληση, η οποία έχει δημιουργήσει την ευκαιρία, ή καλύτερα, την ανάγκη για περαιτέρω πειραματισμό, καινούργιους δημιουργικούς διαλόγους και αναπόφευκτα τη χρήση πολυμέσων. Είναι πραγματικά αξιοσημείωτη η παγκόσμια κινητοποίηση από χορογράφους και ομάδες χορού για διδασκαλίες και εργαστήρια μέσω διαδικτύου, όπως και η αλληλοστήριξη μεταξύ καλλιτεχνών, τόσο τοπικά όσο και παγκόσμια, για λύσεις ως προς τη δημιουργία και ουσιαστικές οικονομικές διεκδικήσεις. Η πανδημία επηρεάζει δημιουργικά την τέχνη μας, είναι γεγονός που αποτελεί ήδη μέρος της. Βρισκόμαστε σε ένα στάδιο όπου ήδη αφουγκραζόμαστε το σώμα και παρατηρούμε τις σκέψεις μας με μια διαφορετική ειλικρίνεια, με μία διακριτική εσωτερικότητα ίσως. Θέλω να πιστεύω πως ό,τι έχουμε να εκφράσουμε και να δημιουργήσουμε μετά από αυτό θα είναι μέρος μιας ακόμη πιο δυνατής προσωπικής ανάγκης και μιας καθαρότερης αλήθειας.
Προτεινόμενο έργο: «Travelogue I – Twenty to eight» (1993). Είναι το πρώτο έργο που χορογράφησε η Γερμανίδα χορογράφος Sasha Waltz με την ομάδα της. Ένα χορευτικό ταξίδι εσωτερικών χώρων, με αναφορές στο κοινόχρηστο, την απλότητα και τα μικρά πράγματα της καθημερινής ζωής.
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΕΛΕΝΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΟΥ
Όσο και αν κινήθηκα αυτή τη χρονική περίοδο νοιώθω ακίνητη. Κοιτώ καθημερινά τους άδειους χώρους του «Εγκωμίου» και η αλήθεια είναι πως νοιώθω ένα τεράστιο κόμπο στον λαιμό. Στρέφω το βλέμμα μου στην είσοδο και περιμένω να δω έναν άνθρωπο. Κανένα παιδί, κανένας χορευτής, χορεύτρια, ηθοποιός, φίλοι καλλιτέχνες. Άδειος ο χώρος και δεν ακούγεται ούτε ένας θόρυβος από τα συνεργεία της περιοχής. Τα πάντα ακίνητα. Περιμένω, στον ίδιο τόπο που πια μοιάζει νέος, περιμένω ό,τι και αν σημαίνει αυτό να νιώσω ξανά την αγάπη μέσα από την ενέργεια που ανταλλάζουμε, όταν συναντιόμαστε πριν από κάθε πρόβα, πριν από κάθε μάθημα. Ζούμε, αλλάζουμε, κινούμαστε και θα εκφραζόμαστε κουβαλώντας στη μνήμη και στο σώμα αυτή τη δύσκολη περίοδο. Η τέχνη κουβαλά τα συμβάντα γι’ αυτό και ο κόσμος γυρνά πάντα στην τέχνη για να αντέχει, να θυμάται, να αλλάζει.
Προτεινόμενο έργο: «the statement» (2016), της Crystal Pite.
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΦΩΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Για χρόνια παλεύουμε να γυμνάσουμε το σώμα μας, να συναντήσουμε το κάλλος, τη δεξιοτεχνία, να απελευθερωθούμε και να υπερβούμε τα όρια που το καθορίζουν, στοχεύοντας πάντα σε μία πιο σύγχρονη σωματική γλώσσα. Έτσι, τα σώματά μας βρίσκονταν πάντα σε μία μετάβαση, σε μία συνεχή προσπάθεια να πάνε κάπου. Ξαφνικά έπρεπε να κάνουμε μία παύση. Ίσως αυτό ακριβώς χρειαζόμασταν! Σε μία εποχή όπου ο ναρκισσισμός και η εγκεφαλικότητα κυριαρχεί, το σώμα και κυρίως το πνεύμα έπρεπε επειγόντως να ανασυγκροτηθεί. Τώρα είναι η στιγμή τα σώματά μας να αναζητήσουν την ουσιαστική τους γλώσσα, χωρίς κανένα σύγχρονο ρεύμα να τα καθορίζει και να βρουν την αλήθεια τους. Το σώμα πέρα από ικανότητες έχει και αισθήσεις, μνήμη και επιθυμίες. Ας τις ακουμπήσουμε.
Προτεινόμενο έργο: «Esplanade» (1975) του Paul Taylor, όπου παρατηρούμε ένα οργασμό κίνησης και ευφορίας με τα σώματα να κινούνται αέναα με μία μοναδική αίσθηση ελευθερίας.
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ LINDAHL
Μικρή χόρευα τα βράδια μπροστά στην τζαμαρία του σαλονιού μας ή έκανα το μάθημα μπαλέτου κρατώντας τον μπουφέ για μπάρα. Χόρευα στο δωμάτιό μου, αυτοσχεδίαζα με τα έπιπλα και τη σκιά μου στον τοίχο κι ονειρευόμουν. Νομίζω ότι τότε δημιουργούσα ή αφουγκραζόμουν μέσα μου, αυτό που έμελλε να γίνω. Κάπως έτσι γεννιούνται τα πράγματα, μέσα σ’ έναν πραγματικό ή συμβολικό «προσωπικό χώρο», εκεί όπου μπορεί κανείς ελεύθερα να είναι ο εαυτός του. Απ’ την άλλη, η τέχνη μας αγαπά τους μεγάλους χώρους, τα ξύλινα πατώματα, τη συντροφιά των άλλων, τη μαγεία του συντονισμού της ομάδας σ’ ένα κοινό ρυθμό, την ανταλλαγή, τη ζεστασιά των κορμιών, τη χαρά της επικοινωνίας. Σήμερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν μια ανακούφιση στην ανάγκη μας για επικοινωνία και σίγουρα νέοι δημιουργικοί δρόμοι θα ξετυλιχτούν, όμως ο χορός δεν είναι μόνο εικόνα είναι βίωμα, σώμα και αίμα, συνομιλία με τον άλλον και το αόρατο, ζωντανή παρουσία.
Προτεινόμενο έργο: «Le salon» (2004), από την ομάδα Peeping Tom! Λατρεία.
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΑΛΕΞΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Καθώς περνούν οι μέρες αναλογίζομαι ότι αυτό που βιώνουμε ήρθε ακριβώς για να ξεσκεπάσει –ίσως με βίαιο τρόπο– τον πυρήνα μιας σαθρής κοινωνικής δομής. Ήρθε απρόσμενα για να μας υπενθυμίσει την ευθραυστότητα του σύγχρονου ανθρώπου, τη σημαντικότητα που έχει η εκκωφαντική σιωπή, τα σωτήρια αποτελέσματα που φέρουν οι μεγάλες σε διάρκεια (τόσο σωματικές όσο και πνευματικές) παύσεις. Και για να μας προσφέρει τον πολυπόθητο χρόνο –που πάντοτε ζητούσαμε– για μια σοβαρή και λεπτομερή ενδοσκόπηση. Βαθιά μέσα μου διατηρώ την ελπίδα ότι αυτή η πρωτόγνωρη αποδόμηση θα μας οδηγήσει όλους, καλλιτέχνες και μη, στην αναζήτηση μιας ουσιαστικότερης ανταλλαγής ιδεών που δεν θα στηρίζεται πια στις ήδη υπάρχουσες πρακτικές και μεθόδους που έχουν φθαρεί από τον χρόνο και ανήκουν σε κάτι «παλιό». Ίσως αν αφεθούμε ολοκληρωτικά, ο καθένας από τον ρόλο που επέλεξε, στη νέα πραγματικότητα, σε αυτή τη νέα εποχή που ξεκίνησε να βρούμε και νέους τρόπους για να υπάρχουμε ο ένας με τον άλλο και για να κάνουμε τέχνη.
Προτεινόμενο έργο: «The Artist is Present» (2010) της Marina Abramović.
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΧΛΟΗ ΜΕΛΙΔΟΥ
Αν βλέπαμε αυτή τη φράση «Τι σημαίνει για τον χορευτή να περιορίζεται στον προσωπικό του χώρο;» συμβολικά, θα προέκυπτε μια πολύ ωραία δημιουργική διαδικασία, να δημιουργήσουμε δηλαδή ένα κινησιολογικό έργο, περιορισμένοι στον «προσωπικό» μας χώρο, αυστηρά εντός της δικής μας κινόσφαιρας. Έτσι θα άκουγα αυτή την ερώτηση πριν από δύο μήνες… Είμαι σίγουρη πως ο κάθε χορογράφος έχει περάσει από αυτή τη διαδικασία, έστω και ως πείραμα. Σήμερα όμως δεν είναι αυτό το θέμα μας, αλλά η απομόνωση. Δεν είναι δηλαδή ο περιορισμένος χώρος το πρόβλημα, αλλά το ότι δεν μπορούμε να μοιραστούμε τον χώρο. Η απουσία του άλλου σώματος, δίπλα, πίσω, απέναντι… Το «άλλο» ζωντανό σώμα είναι αυτό που δημιουργεί τη συνθήκη της επικοινωνίας και της διάδρασης, απαραίτητη συνθήκη για να υπάρξει η τέχνη γενικά. Όπως για κάθε άνθρωπο αυτή τη στιγμή, έτσι και για τον χορευτή, δεν είναι ο χώρος που έχει αλλάξει, αλλά η συνθήκη. Ναι, μεν έχει περιοριστεί ο χώρος, αλλά έχει «μεγαλώσει» o χρόνος. Ίσως τώρα να είμαστε σε θέση να ενεργοποιήσουμε το σώμα μας με άλλους όρους, να το ξαναγνωρίσουμε χωρίς εικόνα, ελλείψει θεατών, να ξανασυστηθούμε με τον ήχο της φωνής μας. Ίσως αυτό θα μπορούσαμε να κερδίσουμε από την πανδημία.
Προτεινόμενο έργο: «Lamentation» της Martha Graham (Νέα Υόρκη, 1930).
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΛΙΑ ΧΑΡΑΚΗ
Ο χρόνος του περιορισμού για μας που δεν έχουμε αρρωστήσει (ακόμη…) μπορεί να είναι φοβερά δημιουργικός μέχρι επικίνδυνα βολικός. Ως δημιουργός με κεντρικό μέσον το σώμα βρίσκω τον εαυτό μου να εκπληρώνω επιθυμίες όπως να μαθαίνω μουσική, να διαβάζω όλα που δεν είχα τον χρόνο μέχρι τώρα, να περιποιούμαι αγαπημένους και να είμαι περισσότερο θεατής παρά δημιουργός στο υλικό που παράγουν και μοιράζονται άνθρωποι από το σπίτι τους. Τελικά επιβεβαιώνεται αυτό που πίστευα πάντα ότι όλοι μπορούν να είναι δημιουργοί κάποιας πρακτικής, αν τους δινόταν ο χώρος και ο χρόνος. Η τέχνη παίζει και θα παίξει πολύ ουσιαστικό ρόλο στη σύνδεση των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά και στην επανασύνδεσή τους μετά που θα περάσει όλο αυτό.
Προτεινόμενο έργο: «Palermo Palermo» της Pina Bausch (1989).
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΕΛΕΝΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
Όλες αυτές τις μέρες νιώθω σαν να βρίσκομαι στη διαδικασία μιας performance μακράς διάρκειας. Υπερβαίνω καθημερινά τα προσωπικά μου όρια, νοητικά, συναισθηματικά και σωματικά. Έχω περάσει πολλές ώρες ακινησίας και σιωπής και είναι πολύτιμα εργαλεία για μένα. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι επίπονο. Κάθε μέρα είναι μια νέα δοκιμή. Το πιο δύσκολο να ελέγξεις είναι το μυαλό και ο πόνος στο μυαλό είναι ο πιο βαθύς. Για τον καθένα η μοναξιά σωματοποιείται αλλιώς. Σε μένα συμβαίνει στην αναπνοή. Μου λείπει μια ανάσα και εύχομαι καθημερινά γι’ αυτή. Καμία πανδημία δεν μπορεί να επηρεάσει τη δημιουργία, γιατί η δημιουργία είναι βαθιά ανάγκη. Επηρεάζει, όμως, τους ανθρώπους που δημιουργούν και εννοώ πρακτικά. Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς την τέχνη μου γιατί είναι αυτό που κάνω. Είναι η εργασία μου. Και πρέπει να επιζήσει και ΑΥΤΗ και εγώ.
Προτεινόμενο έργο: «Slow Walk», Rosas - Anne Teresa De Keersmaeker (Βέλγιο 2016). Ένα συμμετοχικό πρότζεκτ για το πώς συνειδητά μειώνουμε ταχύτητα στο μυαλό και στο σώμα.
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΕΥΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Για εμένα σημαίνει συγκέντρωση ενέργειας και σκέψης και νέους κώδικες επικοινωνίας με αυτούς που συμβιώνεις, για να βρίσκεις τον χώρο και χρόνο να βιώσεις ό,τι συμβαίνει και να εκφραστείς δημιουργικά. Μέσα στον περιορισμό συνεχίζω τόσο την εξάσκησή μου όσο και την χορογραφική μου έρευνα. Την ίδια στιγμή η πανδημία και ο εγκλεισμός μας φοβίζει, μας προκαλεί ανησυχία. Είναι σημαντικό να βρίσκουμε τον χρόνο για να βιώσουμε αυτά τα αισθήματα, να βιώσουμε την θλίψη, τον φόβο. Όλα αυτά χρειάζονται να εκφραστούν και αυτό είναι πηγή δημιουργίας. Παράλληλα, υπάρχει και η κριτική σκέψη γι’ αυτό που συμβαίνει. Βιώνουμε τη χρήση αυταρχικού λόγου από την Πολιτεία προς την κοινωνία. Είμαστε παρατηρητές σ’ ένα υποβαθμισμένο σύστημα υγείας. Ζούμε σ’ ένα σύστημα παγκόσμιας ανισότητας. Η ανθρωπότητα χρειάζεται να είναι έτοιμη για αλλαγή, όταν πλέον τελειώσει η πανδημία. Αυτή η κριτική σκέψη είναι η βάση για δημιουργία.
Προτεινόμενο έργο: videodance «Παλλάς», Εύη Δημητρίου, σε συνεργασία με τη Σουζάνα Φιαλά και τον Γιώργο Σίσαμο, (Λευκωσία 2005). Μου θυμίζει έντονα την αίσθηση του εγκλεισμού και φόβου.
₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢ ₢
ΑΡΙΑΝΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Μια ερώτηση με χίλιες απαντήσεις εφόσον εξαρτάται από την προσωπικότητα του καθενός. Εάν εννοείτε για το γεγονός ότι με τον περιορισμό ο χορευτής βρίσκεται σήμερα ως δημιουργός σε απομόνωση και η κίνησή του τώρα περιορίζεται σε πιο μικρό εμβαδό, είτε στον κήπο είτε σε μια ταράτσα μιας πολυκατοικίας, πιστεύω δεν είναι μόνο ο χώρος το θέμα η απουσία της μεγάλης σκηνής, του μεγάλου χώρου για πρόβες, ούτε τα τετραγωνικά. Είναι και η απουσία του κοινού. Στη σκέψη πώς θα προχωρήσουμε με όλα αυτά τα μέτρα που λαμβάνονται και δεν έχουν χρονικό πλαίσιο ακόμα για πόσο. Δηλαδή ωραία παραστάσεις διαδικτυακά. Όμως τι σημαίνει χορός χωρίς θεατή; Για εμένα προσωπικά ως περφόρμερ χορογράφο αυτή η πρόκληση της απομόνωσης μου θυμίζει και τη σημασία να ριχτώ στα πιο εσώτερα δωμάτια του εαυτού. Εδώ ως δημιουργοί καλούμαστε από τα δωμάτιά μας να σκεφτούμε το μεγαλύτερο μήνυμα που μας δίνει εν πολλοίς αυτή κρίση, αλλά και την αλληγορία της.
Προτεινόμενο έργο: «Night Stand» των Λίσα Νέλσον και Στηβ Πάξτον (2006). Ένα ντουέτο μέσα από μια παρτιτούρα αυτοσχεδιασμού με μόνα δεδομένα το σκηνικό περιβάλλον και τον ήχο, ενώ η κίνηση / χορός είναι η ανοικτή διάδραση μεταξύ αυτών και των χορευτών.
