Του Απόστολου Κουρουπάκη
Πολλά εγράφησαν και ειπώθηκαν σχετικά με την τύχη της Οικίας Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, το κονάτζι του Χατζηγεωργάκη, του δραγουμάνου της Κύπρου. Το ζήτημα της Οικίας Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου θα συζητηθεί κατά πάσα πιθανότητα στην Επιτροπή Μεταφορών της Βουλής, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» την Παρασκευή 30 Ιανουαρίου, αφού πρώτα εγγραφεί στην ημερήσια διάταξης της συνεδρίασης, αύριο Παρασκευή 24 Ιανουαρίου.
Εν αναμονή, λοιπόν, των εξελίξεων και της τελικής απόφασης του αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου Β΄ κατά πόσο θα μεταβάλει ή θα εμπλουτίσει το υπάρχον μουσείο, αλλά και του πώς θα αντιδράσει το Υπουργείο Συγκοινωνιών, Έργων και Μεταφορών σε περίπτωση που ο προκαθήμενος της Εκκλησίας επιμείνει στην απόφασή του να μην ανανεώσει το ενοικιαστήριο συμβόλαιο με το Τμήμα Αρχαιοτήτων.
Ενδιαφέρον έχει να δούμε, ωστόσο, και ακόμη μία πτυχή της υπόθεσης του Κονακιού Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, πέρα από την ανάγκη διατήρησης του ύφους του μνημείου και της λειτουργίας του ως Εθνολογικού Μουσείου, αυτή της καταπόνησης του βαθμού εμπιστοσύνης στο αξίωμα του αρχιεπισκόπου από το πλήρωμα της Εκκλησίας για να κάνει παρόμοιες δωρεές στο μέλλον στην Εκκλησία ή σε οποιονδήποτε άλλον θεσμικό φορέα. Όσον αφορά την Εκκλησία, καλώς ή κακώς, είναι ένας θεσμός στον οποίο καταφεύγουν αρκετοί πολίτες, οι οποίοι την εμπιστεύονται ως θεματοφύλακα της παράδοσης και έχουσα πλήρη σεβασμό στην τελευταία βούληση. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, αν ο αρχιεπίσκοπος αντιλαμβάνεται το πλήγμα που επιφέρει στην εικόνα της Εκκλησίας για ακόμη μία φορά σε αυτούς τους πιστούς. Μάλιστα, αυτή τη φορά οι αντιδράσεις ήταν τόσο μαζικές που ήλθαν ακόμα και από τους κόλπους του πληρώματος, με αφετηρία την αρχική πρόθεση του αρχιεπισκόπου να μετατρέψει σε μουσεία και τους ναούς του Αγίου Αντωνίου και Αγίου Ιωάννη, μετά τη λειτουργία του νέου καθεδρικού ναού.
Πιθανές και ποινικές ευθύνες
Το παράδειγμα των δωρητριών Ιουλίας Πική και Άννας Δημητριάδη θα έπρεπε να είναι ακλόνητο επιχείρημα στη φαρέτρα της Εκκλησίας, αν θα ήθελε να συνεχίσει την εθνοφελή της πορεία, όπως επιθυμεί να κάνει με την αλυσίδα μουσείων που θέλει να δημιουργήσει εν όψει των εορτασμών των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Η ετσιθελική κίνηση, ο ελλείπων εκκλησιαστικός λόγος και η ισχυρά απουσία συμμόρφωσης με το σήμερα μόνο καλό δεν κάνουν.
Είναι σημαντικό να φαίνεται, αλλά και να είναι απάγκιο και μισγάγγεια όπου θα συναντιούνται οι άνθρωποι η Εκκλησία. Μιλώντας η «Κ» με τον δικηγόρο Αχιλλέα Δημητριάδη, έναν από τους τρεις εκτελεστές της διαθήκης της Ιουλιανής Πική και της αδελφής της Άννας Δημητριάδη, μας σημειώθηκε ότι υπάρχει το ενδεχόμενο να μην τηρούνται οι εντολές των δωρητριών Πική και Δημητριάδη με την εκπεφρασμένη βούληση του αρχιεπισκόπου. Ο κ. Δημητριάδης εξηγησε στην «Κ» ότι η μία δωρεά, αυτή της Ιουλίας Πική, είναι απευθείας και η άλλη, της Άννας Δημητριάδη, είναι πιο εξειδικευμένη, διότι έχει και καταπίστευμα. Στην πρώτη περίπτωση η παραβίαση του δωρητηρίου στη διαθήκη ενδεχομένως να μπορεί να φέρει πίσω το δώρο, ενώ η παραβίαση του καταπιστεύματος με τρόπο που να χρησιμοποιείται η περιουσία για σκοπό άλλον από αυτόν που είναι το καταπίστευμα ενδεχομένως να εκθέτει τον καταπιστευματοδόχο σε ποινική ευθύνη.
Τονίστηκε δε ότι ο όρος της διαθήκης θέλει οι όποιες αποφάσεις για αλλαγή του χαρακτήρα του κονακιού του Χατζηγεωργάκη, να είναι μουσείο δηλαδή Εθνολογικό Μουσείο, να παρθούν μετά το 2069 και ακολούθως η Ιερά Σύνοδος θα πρέπει να αποφασίσει τι ευαγές ίδρυμα θα γίνει. Κληθείς ο κ. Δημητριάδης να εξηγήσει στην «Κ» αν ως διαχειριστές έχουν ακόμη λόγο περί του κονακιού ανέφερε ότι σαφώς και έχουν, εφόσον είναι στα καθήκοντα των διαχειριστών η εποπτεία της χρήσης που γίνεται από τον αποδέκτη, για να βεβαιωθούν ότι οι εντολές του δωρητή εκτελούνται. «Είναι σημαντικό να τηρηθούν οι επιθυμίες αυτών των δύο γυναικών, είναι το πρέπον».
Εν ολίγοις, αν το ζήτημα είναι οικονομικό και η ακύρωση του ενοικιαστηρίου συμβολαίου σχετίζεται με το οικονομικό όφελος της Αρχιεπισκοπής και το πρόβλημα είναι χρηματικό θα πρέπει να λυθεί με οικονομικούς όρους. Να ανανεωθεί το συμβόλαιο με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και να ρυθμιστούν οι όροι με τέτοιο τρόπο ώστε αμφότερα τα μέρη να επωφεληθούν με τους όρους του συμβολαίου.
«Νιώθω έντονα για το κονάτζι»
Ο κ. Δημητριάδης σημείωσε χαρακτηριστικά στην «Κ», «Νιώθω έντονα για το κονάτζι, γιατί όταν ήμουν παιδί, με έπαιρναν από το Δημοτικό στο σπίτι της θείας Ιουλίας, άλλως Κιουλού, και τρώγαμε μαζί. Και νιώθω έντονα ότι οι επιθυμίες της πρέπει να τύχουν σεβασμού». Μέχρι το 1979 στο κονάτζι ζούσε –έστω και εν σιωπή– η νεότερη ιστορία του τόπου…
Σχέδιο της Αθηνάς Ταρσούλη.
Μα πιο πριν η Αθηνά Ταρσούλη σημειώνει στο δικό της κείμενο στο βιβλίο της «Κύπρος», για την επίσκεψή της στο κονάκι του Χατζηγεωργάκη το 1954: «Τώρα το κατοικούν δύο γυναίκες μαυροφορεμένες που τριγυρνούν στο απέραντο αυτό μεσαιωνικό παλάτι […]. Δυο λεβεντονιοί αδελφοί, τα μόνα τους στηρίγματα και η παρηγοριά στην ανυμέναιη ζωή τους, πέθαναν ο ένας πίσω από τον άλλον,* αφήνοντας μιαν αδελφή ορφανεμένη, την Ιουλία Πική, και μια ογδοντάχρονη θεία, τυφλή από το κλάμα, την Αυγούστα Οικονομίδου.** Ζήτησα την άδεια, […] να επισκεφθώ το φημισμένο μέγαρο […]. Αν και το πένθος τους ήταν ακόμη πρόσφατο, οι δύο πονεμένες και καλές αυτές κυρίες δεν μου αρνήθηκαν τη χάρη που τους ζήτησα. […] Πρώτη μου σκέψη ήταν να σχεδιάσω τη σκηνογραφία της αυλής […]. Συνεπαρμένη από τη γοητεία που εξασκούσε πάνω μου η θέα της πολύχρωμης και ολόφωτης αυτής εικόνας, προσπάθησα να περιλάβω […] ένα μικρό μέρος από το επιβλητικό σύνολό τους. […] Ύστερα από λίγο καιρό τόλμησα να διαταράξω την πένθιμη γαλήνη του αρχοντόσπιτου για να γνωρίσω από κοντά τις δύο κυρίες που το κατοικούσαν. Η υποδοχή που μου έκαμαν όταν ανέβηκα ήταν συγκινητική. […] Η […] Ιουλία, […] μια ηλικιωμένη γυναίκα με γαλάζια μεγάλα μάτια και με άσπρα μαλλιά, δεν ήξερε πώς να με περιποιηθεί, δείχνοντάς μου ταυτόχρονα και το μεγάλο τούτο αρχοντικό […].
* Πρόκειται για τους Γεώργιο Οικονομίδη, που πέθανε το 1947 και Χριστόδουλο Οικονομίδη, ο οποίος απεβίωσε το 1952.
** Η Αυγουστα Οικονομίδου απεβίωσε το 1956.
Η αυλή στο κονάτζι του Κορνεσίου, όπως το είδε η Αθηνά Ταρσούλη.
Μία άλλη ενδιαφέρουσα επίσκεψη έγινε λίγα χρόνια αργότερα. Ο λογοτέχνης και εκπαιδευτικός Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος επισκέφθηκε το κονάκι του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου λίγο αργότερα (1961) και σημειώνει για την επίσκεψή του («Κύπρος. Ένα ταξίδι»): «Στη Λευκωσία έζησα την ώρα του ιστορικού χώρου. Αυτό το φαρδύ, αληθινά αρχοντικό, σπίτι με το σταματημένο καιρό. Κάτοικός του η κυρία Ιουλία Πική με ξενάγησε στα διαμερίσματά του. […] Εκεί ο ξένος νιώθει, αν λίγο κατέχει τα ιστορικά του τόπου, την ακμή και την παρακμή, τη δόξα και την αγωνία, το μαρτύριο και την αθανασία, να συμπορεύονται με τη μνήμη ενός ανθρώπου».
Οι δωρήτριες, η Κιουλού Πική και η αδελφή της Άννα Δημητριάδη, Αγιαντωνίτισσες Λευκωσιάτισσες ζούσαν την ιστορία εκ των ένδον, ήταν τρόπο τινά ιστορία ζώσα, και η Οικία Χατζηγεωργάκη, το Κονάτζι par excellence της Λευκωσίας, κατ’ ευφημισμόν μουσείο, διότι κατ’ εμέ είναι η μνήμη της πόλης και των ανθρώπων της, με τα καλά τους και τα κακά τους.
